‘దేశానికి స్వేచ్ఛా, స్వాతంత్య్రం ఎంత ప్రధానమో, ప్రజా శ్రేయస్సుకు శుభ్రతతో కూడిన పారిశుధ్యం అంతే ప్రాణప్రదం’ అని వందేండ్ల క్రితమే గాంధీ పిలుపునిచ్చారు. అంతేకాదు ఇంట్లోని మరుగుదొడ్డి, వంటగది శుభ్రతపై ప్రత్యేక శ్రద్ధవహించాలని నొక్కిచెప్పారు. మన దేశ ప్రజానీకం ఆరోగ్యంగా, ఆనందంగా ఉండటానికి పారిశుధ్య (సఫాయి )కార్మికులు కోడికూత పొద్దున్నే నిద్ర లేచి చెత్త చెదారం, అపరిశుభ్ర పరిసరాలను, దుర్గంధమయమైన కాలనీలను శుభ్రపరిస్తేనే కదా!. ఉదయానికల్లా అందమైన రోడ్లులు, వాడలు కూడళ్లు పరిశుభ్రంగా కలకలలాడుతాయి. అలాంటి వారి సేవలు అనన్య సామాన్యం. పాలకులు మారినా వారి జీవితాల్లో మార్పు రావడం లేదు. ప్రజారోగ్యం బాగుండాలంటే ఇళ్లూ వాకిళ్లతో పాటు పరిసరాలు, గ్రామాలు, పట్టణాలు, నగరాలు పరిశుభ్రత పైనే ఆధారపడి ఉంటుంది. స్వతంత్ర భారతంలో 1981నాటికి ఒక్కశాతం గ్రామీణ కుటుంబాలకే పారిశుధ్య సదుపాయాలు అందుబాటులో ఉండేవి.1986లో గ్రామీణ పారిశుధ్య కార్యక్రమం ప్రారంభించారు.1999లో సంపూర్ణ పారిశుధ్య ఉద్యమంగా మారింది. 2012 నాటికి అది కాస్త పారిశుధ్య వసతులు ఉన్న గ్రామీణ కుటుంబాల సంఖ్య 32.7శాతానికి చేరింది. ఈ నత్తనడక ప్రగతి వేగవంతం చేయడానికి 2014 అక్టోబర్‌ 2న, ”స్వచ్ఛ భారత్‌”కు శ్రీకారం చుట్టారు. కానీ అది ఆశించిన ఫలితాలు సాధించలేదు. కారణం, సరిపోని నిధులు, కొరవడిన పర్యవేక్షణ, చిత్తశుద్ధి లోపం. పారిశుధ్య పనులు, మరుగు దొడ్లు నిర్మాణాల వాడకంలో ప్రజల్లో కొంతమేరకు చైతన్యం వచ్చినప్పటికీ, దేశంలో ఇంకా అనేక ప్రాంతాల్లో బహిరంగ మల విసర్జన సమస్యలు తీరనే లేదు. ”స్వచ్ఛభారత్‌” కింద నిర్మాణాల నాణ్యతపై పార్లమెంటరీ స్థాయి సంఘం ఈ మధ్యనే అసంతృప్తిని వ్యక్తపరిచింది. గ్రామీణ ప్రాంతాలలో టాయిలెట్ల వాడకం తగ్గుతుందని ప్రపంచ బ్యాంక్‌ అధ్యయనం కమిటీ నిరుడు పేర్కొంది.
దీన్నిబట్టి చూస్తే స్వచ్ఛభారత్‌ లక్ష్యాలు ఇంకా సంపూర్ణంగా సాధించలేదనేది వాస్తవం. కానీ మన ప్రధాని ”అక్టోబర్‌2 గాంధీ జయంతి” రోజు స్వచ్ఛభారత్‌ కు పదేళ్లు పూర్తయిన సందర్భంగా ఈ ఉద్యమం విజయవంతమైందని పాఠశాలలో పిల్లలతోపాటు చీపురు పట్టి ఊడుస్తూ ప్రచారం చేశారు.కానీ పరిశుభ్రతలో కీలక భూమిక పోషించిన సఫాయి కార్మికుల మురికి జీవితాల్లో వెలుగులు నింపలేదనేది వాస్తవం. నగరాల్లో , పట్టణాల్లో పారిశుధ్య కార్మికులు చెత్తను డంపింగ్‌ సైట్లకు చేరుస్తున్నారు. ఇలా గుట్టలు గుట్టలుగా పోగయ్యే చెత్తను శాస్త్రీయ పద్ధతుల్లో శుద్ధి చేయాలన్న ఆశ యాలు నెరవేరడం లేదు. ఈ కార్యక్రమం దేశవ్యాప్తంగా సుమారు పదిహేను వేల ఎకరాల్లో విస్తరించిన 2411డంపింగ్‌ సైట్లను శుభ్రం చేయాలి. దేశవ్యాప్తంగా పలు పట్టణాల్లో చెత్త సేకరణ, విభజన,జరిగినప్పటికీ పున:శుద్ధి చేయించడంలో పాలకుల చిత్తశుద్ధి లోపిస్తుంది.మరోవైపు పారిశుధ్య కార్మికుల మురికి బతుకుల్లో ఆర్థిక పరిస్థితి మారడం లేదు. తరతరాలుగా కొన్ని అట్టడుగు, అణగారిన సామాజిక వర్గాల వారే ఈ పనులను చేస్తున్నారు. వారి సామాజిక, ఆర్థిక పరిస్థితులు చాలా అధ్వానంగా ఉన్నాయి. ”స్వచ్ఛభారత్‌” కార్యక్రమాన్ని తమ భుజాలపై వేసుకొని వేకువజామునే లేచి అపరిశుభ్ర పరిసరాలలోని చెత్తను, దుర్గంధాన్ని శుభ్రం చేస్తున్న పారిశుధ్య కార్మికుల మురికి బతుకల్లో వెలుగులు రాలేదు. గ్రామాల్లో, పట్టణాల్లో, నగరాల్లో, మహానగరాల్లో పారిశుధ్య మురికి పనులు చేస్తున్న కార్మికులు ఎస్సీ,ఎస్టీ,ఓబీసీ వర్గాల వారే 92 శాతానికి పైగా ఉన్నారు. మురుగు నీరు కాలువలు, సెప్టిక్‌ ట్యాంకులను శుభ్రం చేసే సఫాయి కార్మికులు అధిక భాగం వారే ఉన్నారు. భారత్‌లోని నగరాలు, పట్టణాల నుంచి ప్రభుత్వ సేకరించిన సమాచారం ఈ విషయాన్ని వెల్లడిస్తున్నది.
దేశవ్యాప్తంగా 29 రాష్ట్రాలు, కేంద్రపాలిత ప్రాంతాలు (యూటీ) నుంచి 3వేలకు పైగా పట్టణ, నగరపాలక సంస్థల్లో ఉన్న 38వేల మంది కార్మికుల్లో 91.9 శాతంమంది ఎస్సీ , ఎస్టీ, ఓబీసీల నుంచే ఉన్నారు. వీరిలో ఎస్సీ వర్గం నుంచి అధికంగా 68.9శాతంమంది ఉండగా, 14.7 శాతం మంది ఓబీసీలు, 8.3 శాతం మంది ఎస్టీలు ఉన్నారు. 8శాతం మంది జనరల్‌ కేటగిరి నుంచి ఉన్నారు.దేశవ్యాప్తంగా 2019 నుంచి 2023 మధ్య ప్రమాదకర పరిస్థితుల్లో మురుగు కాల్వలను, సెప్టిక్‌ ట్యాంకులను శుభ్రం చేస్తూ 377 మంది చనిపోయారని పార్లమెంటులో ప్రభుత్వం సమాచారాన్ని వెల్లడించింది. తరతరాలుగా పారిశుధ్య కార్మికుల మురికి బతుకులను ప్రజా పాలనలో కూడా మార్చలేకపోతున్నారు. కానీ ”స్వచ్ఛ భారత్‌” పేరుతో ప్రచారం పొందడం కోసం సఫాయి కార్మికుల కాళ్లు కడిగి ఆ నీళ్లని తలపై చల్లు కోవడం పాలకులు మానవీయతకు నిదర్శనం. వారి ఆర్థిక పరిస్థితి మెరుగు పర్చాల్సిన అవసరం ఎంతైనా ఉంది. పారిశుధ్య కార్మికుల చేసే పనుల్లో ఎన్నో నూతన యంత్రాలను ప్రవేశింపజేసి వారికి ప్రమాదాల బారిన పడకుండా చూడాలి. పాలకులు వారి వేతనాలు పెంచి ఆ వృత్తి పట్ల గౌరవం, భరోసా, భద్రత కల్పించి వారి బతుకుల్లో వెలుగు నింపాలి. సఫాయి కార్మికులు యాచకులు కాదు.వారి వెల కట్టలేని శ్రమశక్తిని గుర్తించి న్యాయం చేయాలి.
మేకిరి దామోదర్‌
9573666650
