ఆరు దశాబ్దాల పాటు భారతదేశ గ్రంథాలయ శాస్త్రంలో అపూర్వ సేవలు అందించిన డాక్టర్‌ పి.ఎస్‌.జి. కుమార్‌ (పోగుల శేషగిరి కుమార్‌) జనవరి 3, 2025న తుది శ్వాస విడిచారు. ఆయన లైబ్రరీ శాస్త్రం, విద్య, పరిశోధన, వత్తి జీవితంలో చేసిన కషికి ప్రాముఖ్యం ఉంది. విద్యార్థులు, స్నేహితులు, అభిమానులు ఆయనను ”డా. పి.ఎస్‌.జి. కుమార్‌ ఓరేషన్‌ ఆన్‌ లైబ్రరీ అండ్‌ ఇన్ఫర్మేషన్‌ సైన్స్‌” (RTM నాగపూర్‌ యూనివర్సిటీతో) అని అభివర్ణిస్తారు. ఆయన లైబ్రరీ శాస్త్రంలో చేసిన అపార కషికి ప్రపంచవ్యాప్తంగా గుర్తింపు లభించింది.
డాక్టర్‌ పి.ఎస్‌.జి. కుమార్‌ 1946 జూన్‌ 9న గుంటూరు జిల్లా బాపట్లలో జన్మించారు. ఆయన తండ్రి సాంబశివరావు, హౌమియోపతి వైద్యుడు, గ్రంథాలయ నాయకుడిగా కూడా సేవలందించారు. తల్లి వెంకటరత్నమ్మ చిన్న వయసులోనే మరణించారు. తర్వాత ఆయన అమ్మమ్మ బసవమ్మ, సవితి తల్లి భాగ్యలక్ష్మి ఆధ్వర్యంలో పెరిగారు. ఆయనకు ఒక సోదరుడు, ఇద్దరు చెల్లెలు ఉన్నారు. 1972లో ఉదయశ్రీతో వివాహం జరిగింది. వారికి ఇద్దరు కూతుర్లు శైలజ, ఫణి భార్గవి.
విద్యాభ్యాసం
డాక్టర్‌ పి.ఎస్‌.జి. కుమార్‌ ప్రాథమిక పాఠశాల చదవకుండా ఇంట్లోనే ట్యూషన్‌ ద్వారా చదువుకున్నారు. 8వ తరగతిలో ఉన్నప్పుడు నాటకాల మీద ఆసక్తి పెరిగి, మిత్రులతో కలిసి ”ఆంధ్ర థియేటర్‌” ను స్థాపించారు. 1962లో రాష్ట్ర స్థాయి నాటక పోటీల్లో ప్రథమ బహుమతి పొందారు. స్కూల్‌, కాలేజీ చదువులో కళలపై ఆసక్తి చూపారు. జలరంగం పెయింటింగ్స్‌, డ్రాయింగ్‌, కథాకళి వంటి కళల్లో నైపుణ్యం సాధించారు. 1963లో బాపట్ల సైన్స్‌ అండ్‌ ఆర్ట్స్‌ కళాశాల్లో ఫ్రీ యూనివర్సిటీ కోర్సును అభ్యసించారు. తర్వాత, 1964-1968లో అగ్రికల్చర్‌ బీఎస్సీ, 1969లో ఆంధ్ర విశ్వవిద్యాలయం నుంచి గ్రంథాలయ శాస్త్రంలో బ్యాచిలర్‌ డిగ్రీ తీసుకున్నారు. తర్వాత బెనారస్‌ విశ్వవిద్యాలయం నుంచి మాస్టర్‌ డిగ్రీ, షఫీల్డ్‌ యూనివర్సిటీ నుంచి డిప్లమా కోర్సు, మరియు గుల్బర్గా విశ్వవిద్యాలయం నుంచి పీహెచ్‌.డీ పొందారు.
వత్తి జీవితం
డాక్టర్‌ పి.ఎస్‌.జి. కుమార్‌ తమ వత్తి జీవితం 1972లో లక్నో కళాశాలలో ఉపన్యాసకుడిగా ప్రారంభించారు. తర్వాత, 1973లో నాగపూర్‌ విశ్వవిద్యాలయంలో ప్రభుత్వ ఉపన్యాసకుడిగా చేరారు. ఆయన అక్కడ లెక్చరర్‌, రిడర్‌, ఆచార్యునిగా 29 ఏండ్లు సేవలందించారు. ముఖ్యంగా 24 ఏండ్లు గ్రంథాలయ శాస్త్ర విభాగానికి అధిపతిగా వ్యవహరించారు. ఆయన ఆధ్వర్యంలో, గ్రంథాలయ శాస్త్ర విభాగం సిల్వర్‌ జూబ్లీ ఉత్సవాలు ఘనంగా నిర్వహించారు. ఆయన 36 మంది పరిశోధకులకు పీహెచ్‌.డి అందించేలా కషి చేశారు. ఆయన ప్రేరణతో అనేక జాతీయ, అంతర్జాతీయ సెమినార్లు, వర్క్‌షాప్‌లు, సింపోసియాలు నిర్వహించబడ్డాయి.
సేవలు, ఫెలోషిప్‌లు
డాక్టర్‌ పి.ఎస్‌.జి. కుమార్‌ జాతీయ స్థాయిలో అనేక కీలక పదవులు చేపట్టారు. ముఖ్యంగా, యూనివర్సిటీ గ్రాంట్స్‌ కమిషన్‌ UGC లో కరికులం డెవలప్‌మెంట్‌ + కమిటీ చైర్మన్‌గా పనిచేసారు. ఈ చైర్మన్‌గా ఆయన చేసిన కషి, లైబ్రరీ శాస్త్ర పాఠ్య ప్రణాళికలో అనేక ఆధునిక మార్పులను తీసుకొచ్చింది. ఆయనకు జాతీయ స్థాయిలో ”ఎమ్మి రిటర్న్స్‌” ఫెలోషిప్‌ లభించింది. ఈ ఫెలోషిప్‌ ఆయన విద్య, వత్తి జీవితంలో మరిన్ని కషి చేయడానికి ప్రేరణ కలిగించింది.
డాక్టర్‌ పి.ఎస్‌.జి. కుమార్‌ తన వత్తి జీవితంలో అనేక గౌరవప్రదమైన పదవులను చేపట్టారు. ముఖ్యంగా, ఆయన ఇండియన్‌ అసోసియేషన్‌ ఆఫ్‌ టీచర్స్‌ ఇన్‌ లైబ్రరీ అండ్‌ ఇన్ఫర్మేషన్‌ సైన్స్‌(IATLIS) అధ్యక్షులుగా సేవలందించారు. ఈ పదవిలో ఆయన గ్రంథాలయ శాస్త్ర ఉపాధ్యాయ సమస్యలపై విశేషమైన కషి చేశారు. వాటి పరిష్కారాలకు నూతన మార్గాలను సూచించారు. ఈ రంగంలో ఆయన చేసిన కషి ప్రాధాన్యతను సష్టించి, లైబ్రరీ శాస్త్రం పరిశ్రమను అభివద్ధి చెందించేందుకు తోడ్పడింది.
తర్వాత, ఇండియన్‌ లైబ్రరీ అసోసియేషన్‌ అధ్యక్షునిగా 1994-96 వరకు పనిచేసిన డాక్టర్‌ పి.ఎస్‌.జి. కుమార్‌, లైబ్రరీ ప్రొఫెషనల్స్‌ హక్కులను, వారి అభివద్ధికి అవసరమైన మార్పులను ప్రతిపాదించారు. ఆయన నాయకత్వంలో, లైబ్రరీ ప్రొఫెషనల్స్‌’ కు సంబంధించిన సమర్థవంతమైన విధానాలు, నిబంధనలు రూపొందించడంలో సహకారం అందించారు. ఈ మార్పుల ద్వారా, లైబ్రరీ రంగంలో సమానత్వం, అభివద్ధి, మానవ హక్కుల పరిరక్షణపై ముఖ్యమైన దష్టికోణాలు వెలుగు చూసాయి.
డాక్టర్‌ పి.ఎస్‌.జి. కుమార్‌ భారతదేశం మరియు అంతర్జాతీయ స్థాయిలో అనేక ప్రముఖ లైబ్రరీ, సమాచార సంస్థలతో సంబంధాలను కలిగి ఉన్నారు. ఆయన జాయింట్‌ కౌన్సిల్‌ ఆఫ్‌ లైబ్రరీ అసోసియేషన్స్‌ ఇన్‌ ఇండియా , సార్క్‌ దేశాల లైబ్రరీ అసోసియేషన్‌ వంటి సంస్థలతో ఎడ్వైజరీ, నాయకత్వ పాత్రలను నిర్వహించారు. అలాగే, ఆయన గుడ్‌ ఆఫీసెస్‌ కమిటీ లో రెండేండ్లు సేవలు అందించారు. ఇందులో ఆయన లైబ్రరీ శాస్త్రం రంగంలో అంతర్జాతీయ పరిష్కారాలను సూచించారు.
అంతేకాకుండా, విద్యార్భా అకాడమిక్‌ లైబ్రరీ అసోసియేషన్‌ లో కూడా ఆయన నాలుగేండ్ల పాటు కీలక సేవలు అందించారు. ఈ సంస్థలో ఆయన చేసిన కషి, విశ్వవిద్యాలయ గ్రంథాలయాల అభివద్ధి, కొత్త మార్గదర్శకాలు రూపొందించడంలో ముఖ్యమైన పాత్ర పోషించింది. అదే విధంగా, ఇండియన్‌ అసోసియేషన్‌ ఆఫ్‌ స్పెషల్‌ లైబ్రరీ అండ్‌ ఇన్ఫర్మేషన్‌ సెంటర్‌ కౌన్సిల్‌లో కూడా రెండు దఫాలుగా పనిచేశారు. ఈ అన్ని సంబంధాలు, ఆయన వత్తి జ్ఞానాన్ని, లైబ్రరీ శాస్త్రానికి సంబంధించి అనేక అంశాలను అభివద్ధి చేసేందుకు కీలకంగా పనిచేశాయి.
ఆత్మకథ
”లైట్‌ అండ్‌ షేడ్స్‌ ఆఫ్‌ మై లైఫ్‌” అనే ఆత్మకథలో డాక్టర్‌ పి.ఎస్‌.జి. కుమార్‌ తన జీవితంలోని అద్భుత ఘట్టాలను, కష్టాలు, విజయం, అనుభవాలను పాఠకులకు తెలియజేస్తారు. ఆయన గ్రంథాలయ శాస్త్రంలో చేసిన అద్భుత సేవలు, ఎలాంటి ప్రతికూలతల్ని ఎదుర్కొన్నా వాటిని ఎలా అధిగమించారు అనే విషయాలు ఈ ఆత్మకథలో వివరించబడ్డాయి.
సంకల్పం, విస్మరణ
డాక్టర్‌ పి.ఎస్‌.జి. కుమార్‌ లైబ్రరీ శాస్త్రంలో ఎంతో విలువైన కషి చేశారు. ఆయన లైబ్రరీ శాస్త్రంలో చేసిన సేవలకు ”లైఫ్‌-టైమ్‌ అచీవ్‌మెంట్‌ అవార్డు” అందుకున్నారు. ”డా. పి.ఎస్‌.జి. కుమార్‌ లైబ్రరీ ఫౌండేషన్‌” ను కూడా స్థాపించారు. ఆయన జీవితం నిజంగా ఒక శక్తివంతమైన మార్గదర్శకం, ఆయన చేసిన కషి సర్వజనంలో సజీవంగా నిలిచిపోతుంది.
స్నేహితులు, విద్యార్థులు, అభిమానులు డాక్టర్‌ పి.ఎస్‌.జి. కుమార్‌ ను ”ఓరేషన్‌ ఆన్‌ లైబ్రరీ అండ్‌ ఇన్ఫర్మేషన్‌ సైన్స్‌” (RTM నాగపూర్‌ యూనివర్సిటీతో) అని పిలుస్తారు. ఆయన లైబ్రరీ శాస్త్రానికి చేసిన విశేష కషికి గణనీయమైన గుర్తింపులు లభించాయి. ఇందులో భాగంగా ఆయన ”డా. పి.ఎస్‌.జి. కుమార్‌ లైఫ్‌-టైమ్‌ అచీవ్‌మెంట్‌ అవార్డు”ని అందుకున్నారు. ఈ అవార్డు ఆయన లైబ్రరీ శాస్త్రానికి చేసిన అపార సేవలను ప్రశంసిస్తూ ఇవ్వబడింది.
డాక్టర్‌ పి.ఎస్‌.జి. కుమార్‌ ”డా. పి.ఎస్‌.జి. కుమార్‌ లైబ్రరీ ఫౌండేషన్‌” ను నాగపూర్‌లో స్థాపించారు. ఈ ఫౌండేషన్‌ ద్వారా, ”మహితి యుగ” అనే మాండలిక వార్తాపత్రిక, ”ఇన్ఫర్మేషన్‌ ఏజ్‌” అనే ఆంగ్ల పత్రికలను ప్రచురించడానికి చర్యలు తీసుకున్నారు. ఈ రెండు పత్రికలు ప్రపంచ వ్యాప్తంగా లైబ్రరీ శాస్త్రం, సమాచార సాంకేతికత, పరిశోధనల గురించి తాజా సమీక్షలు, అభ్యాసాలను పాఠకులకు అందిస్తూ, ఈ రంగంలో అవగాహన పెరిగేలా చేస్తాయి.
పి.ఎస్‌.జి. కుమార్‌ వారి ఫౌండేషన్‌ ద్వారా, ప్రపంచవ్యాప్తంగా లైబ్రరీ శాస్త్రం అభివద్ధికి సహకరించే అనేక కార్యక్రమాలు, సేవలు కొనసాగించబడుతున్నాయి. ఈ ఫౌండేషన్‌ ఆయన దష్టిని ప్రతిబింబిస్తూ, లైబ్రరీ శాస్త్రానికి సంబంధించి కొత్త దిశలో పరిశోధనలను ప్రోత్సహించడానికి, మరింత అవగాహన కల్పించడానికి ముఖ్యమైన పాత్ర పోషిస్తుంది. డాక్టర్‌ పి.ఎస్‌.జి. కుమార్‌ జీవితాంతం లైబ్రరీ శాస్త్రంలో చేసిన కషి ప్రతీ దశలో చరిత్రలో చిరస్థాయిగా నిలిచిపోతుంది.
ముగింపు
డాక్టర్‌ పి.ఎస్‌.జి. కుమార్‌ భారతదేశ లైబ్రరీ శాస్త్రంలో ఒక లెజెండరీ వ్యక్తిగా, తెలుగువాడిగా, అత్యున్నత కీర్తి గాంచారు. ఆయన జీవితాంతం నిపుణత, సహనంతో ముందడుగు వేయడమే కాక, కొత్తతరాలకు ప్రేరణగా నిలిచారు. ఆయన దారిలోనే, భారతదేశం, ప్రపంచ వ్యాప్తంగా ఉన్న లైబ్రరీ శాస్త్రవేత్తలు, విద్యార్థులు కషి చేస్తూనే ఉంటారు.
రచయితగా..
డాక్టర్‌ పి.ఎస్‌.జి. కుమార్‌ 70 పుస్తకాలు మరియు 142 పరిశోధన పత్రాలు రచించారు. ”ఇండియన్‌ లైబ్రరీ క్రానాలజీ”, ”ఇండియన్‌ ఎన్సైక్లోపిడియా ఆఫ్‌ లైబ్రరీ అండ్‌ ఇన్ఫర్మేషన్‌ సైన్స్‌”, ”యూనివర్సిటీ గ్రాంట్స్‌ కరిక్యులం సిరీస్‌”, ”లైబ్రరీ ఇన్‌ ఇండియా సిరీస్‌” వంటి పుస్తకాలు ఆయన రచనలో మధురజ్ఞానం ఇచ్చాయి. ఆయన రచనలను అనేక జాతీయ, అంతర్జాతీయ గ్రంథాలయ శాస్త్ర జర్నల్స్‌లో ప్రచురించారు.
డా. రవికుమార్‌ చేగొనీ
ప్రధాన కార్యదర్శి, తెలంగాణ గ్రంథాలయ సంఘం
