మహత్తు దేవీదేవతలకు ఉందో లేదో గానీ పండుగలకు మహత్యం ఉందని మేం సాక్ష్యం పలికేవాళ్లం. పండుగ మా ఒంటిమీద చినిగిన బట్టల్ని మాయంచేసి కలరాఉండల వాసనల కొత్తలాగూ, అంగీల్ని తొడిగేది. అందుకే పండుగలు పిల్లలకు సంతోషానందాలు కలిగించే స్నేహితులు.. పెద్దలకు ఖర్చులు పెట్టించే చుట్టాలు. ‘పేదోళ్ళ పెదాల మీదనుంచి ఎల్లిపోద్ది పండగ’ అనేది మా అమ్మమ్మ.. కలిగినోల్లు అన్నిపండుగల్ని జరుపుకుంటుంటే మేం వాళ్ళ పిండివంటల మొకాల్ని చూస్తూ పండుగని పక్కకు జరుపుకునేవాళ్ళం.. కానీ ముత్యాలమ్మ పండుగకు ఏ ఇల్లూ వెనుకాడేదే ల్యా..
ఒక్క సికింద్రాబాద్‌లోనే లాల్‌ ధర్వాజ, ఉజ్జయినీ మహంకాళికి ఆషాఢబోణాలు. మిగిలిన తెలంగాణ అంతా చిరుజల్లుల శ్రావణబోణాలే. ‘అగడుబడ్ద ముత్తేలమ్మ మొగడ్ని మింగిందంట’ అని ఆత్రగాళ్లని మోటుశాస్త్రంతో పోల్చినా ‘ముత్యాలమ్మ మయిమగల్ల తల్లి’ అని కొనియాడేది అమ్మమ్మ.
అప్పటి జనాలది పేద ముఖం, వాళ్ల ఇళ్లది సంస్కృతి, సంప్రదాయ రూపం. దాదాపు మావీధిలో అన్నీ మట్టిండ్లే. వాటి ప్రహరీగోడలు ఇంటికన్నా ఎత్తులో ఉండేవి అవీ మట్టితో పెట్టినవే. కష్టాలు, కన్నీళ్ళు వినీవిపీ చూసీచూసీ ముఖాలు మాసిపోయి ఏడ్చినట్టుండే ఇళ్లకు పండుగొచ్చినా పబ్బమొచ్చినా నవ్వు ముఖమొచ్చేది.
మట్టిసమాధిని తవ్వితే చరిత్ర అస్థిపంజరమై మాట్లాడుతుంది.. మా వాడకట్టులో ఇప్పటికీ ఉన్న అప్పటిళ్లని కదిలిస్తే ఆ కాలం ఆకారం కళ్లముందుకొస్తుంది. ఒడ్డున మొలిచే గడ్దిపరకలు పేదలు ఆధునిక ప్రవాహంలో కొట్టుకుపోలేరు. వెనుకటికాలం సినిమా సెట్టింగ్‌ వేసినట్టు ఇప్పటికీ కుమ్మరి బజార్‌, ఎస్సీకాలనీ, కంచరి బజార్‌, అంబాభవాని గుడి వీధి, రిక్కాబజార్‌.. మట్టిగోడలు, మట్టిఅలుకులు, గూన పెంకులు, అట్లపెంకలు ఇంకా… అవే ఇళ్లు గతం ఆనవాళ్ళు..
ఇల్లు అలకగానే పండుగ కాదు కానీ పండుగ జరపాలంటే ప్రతి ఒక్కరూ ఇల్లలకాల్సిందే.
ఆషాఢమాసం సగంలోకి రాగానే వీధుల్లో నాయక్‌లు, లచ్చిమిల సందడి కనిపించేది. తురకల మహిళలను బూబమ్మా అని సంబోధించినట్టు, లంబాడీ మగవాళ్లను నాయకా అని, వాళ్ల ఆడోళ్లను లచ్చిమీ అని జనం హక్కుగా పిలిచేటోళ్లు. వాళ్ళ ఎడ్లబళ్ల ఇరుసు పట్టాల చప్పుళ్లు, మట్టి రోడ్లపై వాళ్ల సంస్కృతి ఆనవాళ్లను ముద్రించేవి. ‘ఎర్రమట్టే’.. అని అరుస్తూ తమదైన యాస ప్రత్యేకత కనబరిచేవాళ్ళు. తండా దాటొచ్చిన పశువులకు పట్నం చూపిస్తున్నట్టుగా నాయక్‌లు బండిదిగి ఎడ్ల మెడలో పలుపు పట్టుకొని నడిచేవాళ్లు. బండి తొట్టిలో మహిళలు ఉండి ఎర్ర మట్టిని తట్టలుగా, బొచ్చెలుగా అమ్మేవాళ్లు. ఎర్ర మట్టి ఒక్కటే కాదు… గనుసుగడ్డలు, ఉల్లిగడ్డలూ అలాగే అమ్మేవాళ్లు. లంబాడీలు తోలుకొచ్చేవన్నీ ఎరుపే వాళ్ల ముఖాలూ ఎరుపే. బండి జల్ల గనుసుగడ్డైనప్పుడు మేం ఉసిళ్లమై వెంటతగిలేవాళ్లం, వాళ్లు రేగుకంప అడ్దం పెట్టుకునేటోళ్లు. ఎర్రమట్టి, పేడా కలిపి ఒకరోజు నానబోసి తెల్లారి ఇళ్ల గదుల్లో నేలను అలికేవాళ్లు. అలికే ముందుగా అంతకుముందు అలుకుల బేడిసలను చిట్లగొట్టి పారేసేవాళ్లు.. నేల మరొక అలుకుకు దగ్గరవుతోందంటే క్రితం అలుకు చిట్లిపోయి బేడిసలెత్తేది.. త్వరగా చిట్లకుండా దట్టంగ కాకుండ పలుచగా అలికేవాళ్లు. మందపాటి పాతగుడ్డల్ని మట్టిలో ముంచి అలికేందుకు వాడేవాళ్లు. దానిని పిడస అనేవాళ్లు. గదుల లోపలేకాక వీధి గోడలనూ ఎర్రమట్టితో అలికి వాటిపై సున్నంతో తెల్లగా నిలువు గీతలు అలంకరించేవాళ్లు. బెత్తెడు వెడల్పున ఉండే ఈ గీతల్ని పట్టెడలు అనేవాళ్లు. గదుల్లో కూడా నాము ఉండలు నానేసి తెల్ల ముగ్గులతో అలంకరించేవాళ్లు. ఎర్రమట్టిపై, తెల్లసున్నం ఇంటికి పండుగకళ తెచ్చేది. మట్టిలో పడ్దవిత్తనం మరో పదివిత్తనాలను మొలిస్తుంది కానీ పేదలస్థలం మట్టిలోనే ఉన్నా మరికొన్ని స్థలాలను మొలిపించలేకపోతోంది. చచ్చువిత్తనంలా పెదోళ్ల స్థలానిది చచ్చుతనం. రూపాయనోటు చిల్లరగా చింపుకున్నట్టు ఉన్న జాగనే అర్రలు చేసుకుంటారు పేదలు.
ఆరోజుల్లో చిన్నపిల్లల ఒంటిమీద చెమట పొక్కులు లాంటివి ఒళ్లంతా వ్యాపించి పుండ్లుగా మారి మచ్చలుపడేవి. పిల్లలకేకాక పాడిపశువులు పాలివ్వకపోవటం వ్యాధులకు గురికావటం కూడా ముత్యాలమ్మ మాయే అని నమ్మేవాళ్లు. పిల్లల ఒంటికి వేపాకు, పసుపు రుబ్బి పూసేవాళ్ళు, పశువులకు మంత్రాలు పెట్టించేవాళ్లు కానీ వీటన్నిటికీ కారణం ముత్యాలమ్మ బోణం చెయ్యకపోవటమే అని ఇతరులు ప్రచారం చేసేవాళ్లు. దాంతో ఆ ఇంటోళ్లు భయపడి దేవతకు మొక్కేవాళ్లు. సొంత భక్తికన్నా ఇతరులు పుట్టించే భయం భక్తికి కారణమయ్యేది. భయభక్తులు అనే మాట ఇందుకే వొచ్చిందేమో!
శ్రావణమాసం వానల కాలం కనుక రాత్రుళ్ళలో వానొచ్చి ఇంటోళ్ళ కష్టాల్ని కతలుగా వినేది. గూనపెంకుల ఇళ్ళు అక్కడక్కడ కురుస్తుండేవి. ఉన్నవి ఒకటోరొండో గదులు కనుక కురుస్తూ దగ్గరయ్యే చినుకుల వల్ల జనం నిద్రకు దూరమయ్యేవాళ్ళు.
పగటి పూట చినుకులు ఎక్కడ పడుతున్నాయో గమనించి ఇళ్ళల్లోని వంట పాత్రలు పట్టేవాళ్ళు. ఎక్కువ చోట్ల కురిసే ఇళ్లల్లో చెంబులు, గ్లాసులు, వంట పాత్రలూ పెట్టేటోళ్ళు. అట్లా కురిసే గూన పెంకుల్ని కప్పేందుకు పనివాళ్ళు మా వీధిలోనే ఉండేవాళ్ళు. గడ్డం వాళ్ల ఇంటిముందు పెంకుటింట్లో ఇద్దరు అన్నదమ్ములు ఉండేటోళ్ళు. వానాకాలం మొదలవ్వబోతుందనగానే జనం గత వానల అనుభవాల్ని దృష్టిలో ఉంచుకొని ఇళ్ళు కప్పించుకునేటోళ్లు. పతంగులు చిక్కుకున్నవని, ఆటవస్తువులు ఇంటిమీద పడ్డాయని పిల్లలు ఇంట్లోవాళ్లకు తెలియకుండ ఎక్కినప్పుడు పెకులు నలిగి పగిలేవి, కోతులు అటు ఇటు దూకి, పక్షుల కాళ్లు తగిలి, చెల్లా చెదురయ్యేటివి. అలాంటి పెంకుల్ని తీసి వెదురు బద్దల్ని, వాసాల్ని ఊడ్చి శుభ్రం చేశాక తీసిన పెంకల్ని తిరిగి అమర్చేవాళ్ళు. పగిలిపోయిన వాటిస్థానంలో కొత్తవి పెట్టేవాళ్ళు. ఎవరు పిలిచినా వెంటనే వెళ్ళి కప్పేటోళ్లు. అవసరమయ్యే కొత్తపెంకలు వాళ్లవద్దే సిద్ధంగాఉండేటివి.
బోణాలను ఎవరికివారు విడివిడిగాకాక సాధ్యమైనంతవరకు వాడకట్టు కులపోళ్లంతా కలిసిపెట్టేవాళ్లు. కుటుంబాల సంఖ్యను బట్టి యాటపోతుల అంకె ఉండేది. అవికాక విడిగా ఎవరికివారు నల్లకోడిపెట్టనో, ఎర్రకోడిపుంజునో వెంటతెచ్చుకునేవాళ్ళు. ప్రధాన ముత్యాలమ్మ దగ్గరకు పోవటానికి ముందే ఇడుపు ముత్యాలమ్మకు మొక్కు చెల్లించటం ఆనవాయితీ. ఇళ్ల ప్రహరీ గోడలకు అప్పట్లో గేట్లు ఉండేవి కావు. వాటికీ దర్వాజా, తలుపులే ఉండేవి. ఆ తలుపు దర్వాజలు లోపలి వాటికన్నా హుందాగా, భిన్నంగా, దర్జాగా ఉండేవి. ఎక్కువ ఎత్తులో, ఉండి వాటికి ఇనుప బొడ్డెలు అలంకరణగా అమర్చేవాళ్లు. లింకుల గొలుసులు దర్వాజను, తలుపును కలిపేది. అలా వీధి మొత్తలకు రెండువైపులా రెండు ఒక అడుగు ఎత్తు రాళ్లను అమర్చి, అలంకరించి పసుపు కుంకుమలతో పూదించి వాటిని ఇడుపు ముత్యాలమ్మ అనేవాళ్లు. ఇడుపులు అంటే ఇరుప్రక్కలు అని అర్థం. ఆ ఇడుపులకు నైవేద్యం సమర్పించాకే వీధుల్లో ముత్యాలమ్మ బోణాలు బైలెల్లేవి.
‘వారప్పోయటానికి కల్లు సీస త్యాపో’
‘కోడిపుంజుని త్యాపో’
‘నయ్యేజ్యానికి పులగమొండాల, పెసరపప్పు గావాల, నేతిబొట్టు గావాల’
‘ఇడుపున బెట్టటానికి, బోణానికి సుట్టటానికి కోడి కాలికి గట్టటానికి శెట్టెక్కి యాప మండలు ఇరస్కరాపో’,
‘అగో గా ఉతికిన తువ్వాలు దీస్కోని సుట్టకుదురు జేసి నెత్తిన బెట్టుకొని బోణం నిలుపుకో’,
‘ఇంట్లనుంచి బైలెల్లి బయిటికి రాంగనే ఇగో నువ్వొచ్చి గా బిందెడు నీళ్ళు కళ్లకి బొయ్యి’ అత్తలు, అమ్మలు, పెళ్ళాలు, మొగుళ్ళ హడావుడి ఇగో ఇంత ఉండేది మా వాడకట్టులో.
అలా ముత్యాలమ్మ పండుగ ప్రకటనలు ఆదేశాలు జారీ అవుతుంటే మేం ఉరుక్కుంటపోయి ఆ పనులు చేసేటోళ్లం.
మొదటివారం రజకసోదరులు ప్రారంభించాక మరుసటి వారం నుంచి మొదలయ్యేవి తతిమ్మ సూద్రకులాల బోణాలు. ఏటా ఆషాఢం పూర్తయ్యాకనే ముత్యాలమ్మకు మొక్కులు చెల్లించటం ఆనవాయితీ.
వేరేప్రాంతాల్లో స్థానిక ముత్యాలమ్మలు ఉంటే ఉండొచ్చుగానీ, ఊరికి దక్షిణ సరిహద్దు మా చర్చ్‌ కాంపౌండ్‌ ముత్యాలమ్మ. పట్టణం ఏర్పడినప్పుడు శాంతికోసం సరిహద్దు దేవతల్ని ఏర్పాటు చేశారంట.. అలా దక్షిణ దిక్పాలికగా పొలిమేర ముత్యాలమ్మ తల్లి నియమించబడింది. గుడి నిర్వహణ అంతా చాకళ్ళదే. భక్తుల నుదుటిన బండారు బొట్టుపెట్టే పూజారులూ వాళ్ళే. బలిచ్చేదీ వాళ్ళే.
‘భధ్రక్కా ఇంగో కొబ్బరి చిప్పలు’ అంటూ గుడి పూజారిణి చాకలోళ్ల మంగమ్మ మా అమ్మమ్మకు తెచ్చిచ్చేది. అమ్మమ్మది ఇడ్లీహటల్‌ కనుక చట్నీలో వేసేందుకు వాటిని వాళ్లనుంచి కొనుగోలు చేసేది. మొక్కుల సమర్పణలో భాగంగా భక్తులు కొబ్బరికాయలు కొడతారు. వాటిలో ఒక చిప్పను గుడికి సమర్పిస్తారు కనుక వాటిని నిర్వాహకులు విక్రయిస్తారు.
మా సుక్కురారప్పేట నుంచి ముత్యాలమ్మగుడికి వయా కుమ్మరిబజార్‌ మర్రిబావి మీదుగావెళ్లొచ్చు, అంబా భవానీగుడి సందునుంచి పోవచ్చు కానీ రిక్కాబజార్‌ మీదుగా తిరిగొచ్చేవాళ్లం. ఎందుకంటే రంగరాజోళ్ల బజార్లో ముత్యాలమ్మ పెనిమిటి పోతురాజు ఉండేవాడు. ముందుగా ఆయనకు పసుపు కుంకుమేసి, కొబ్బరికాయ కొట్టి ఆడ్నుంచి బైలెల్లేవాళ్లం.
పెసరచేలో పోగొట్టుకొని పప్పును అటికెలో వెతికి ఫాయిదా లేదు అన్న సామెత మావోళ్లకు ఎరుకే. అందుకే పండుగ కోసం కూలీలై పెసర చేలల్లో శ్రమధారపోసి పెసర గుండ్లై ఇళ్లకు చేరేవాళ్లు.. ముత్యాలమ్మకు పెసరగారెలు, పులగం నివేదన వాటితొనే.
దేవతకు కాళ్లు కడుగుతారంతే బీరు, బరండీ, సారా, కల్లు నోట్లోపోసుకు తాగేదంతా మనుషులే. మందేసి చిందేస్తూ డప్పుల మోతగా జనం జాతరను తలపించేవాళ్లు. పసుపు పూసి, కుంకుమ అద్ది మెడలో వేపాకు దండేసి బయిలెల్ల దీస్తుంటే కోళ్లు కొత్త కోక కట్తిస్తున్నారనుకునేవి, మేకలు గొర్రెలు నాలుగు కాళ్ల నాట్యమాడుకుంట వెంట నడిచేవి. నోట్లో మందుపోసి జడతా ఇప్పిస్తుంటే ఆహా అని మై మరిచేవి.. పాపం నోరులేని మూగ జీవులు.
శ్రావణ మాసం ఆది, గురువారాలు వీధులచెవుల్లో డప్పుచప్పుళ్లు మొలిచేవి. ఎత్తుగుట్ట పరుపుబండమీద గుహలాంటి చీకటిలో భక్తుల భరోసా దీపమై వెలుగుతుంటుంది ముత్యాలమ్మ. ఆరొండు రోజులు శిగమూగి మిగిలిన రోజుల్లో నిదరపోతుంది.
శ్రావణ మాసంలో తల్లికి జాతరశోభ ఉంటుంది. సాధారణ రోజుల్లో కొంగు ముడుల కొత్త జంట తొలిదర్శనమవుతుంది. ఊళ్ళో ఎవరికి పెళ్ళైనా ఇదుగో అమ్మా నాభర్త, అని ఈమే తల్లీ నాభార్య అని పెళ్లైన తెల్లారే అమ్మకు చూపాల్సిందే. వానాకాలం కనుక దార్లన్నీ వాన నీళ్ల బురదరంగయ్యేవి ముత్యాలమ్మ గుడినేల మాత్రం కుంకుమరంగు మడుగయ్యేది. భక్తులు ఇళ్లకెళ్ళి పోగులెత్తుకునేలోపే గుడిముందు నీసు ముచ్చునేల నల్లా వొండుకొని తినేది..
నాకు బీపీ వొచ్చింది, షుగరొచ్చింది అనో లేక, నేను అప్డేట్‌ కాదలిచాను, నేను డైట్‌ లో ఉన్నాను నేను మందు మానేశాను, నేను మాంసాహారం మానేశాను.. జంతుబలులు ఇష్టపడటం లేదు, నౌ ఐయాం ప్యూర్‌ వెజిటేరియన్‌ అని మా ముత్యాలమ్మ నోటివెంట పలకాలని నా ఆశ.
అంతా బావుంటుంది.. జనం సంఘటితమవటం, తల్లిని కొలవటం, భక్తితో పూజించటం, భయంతో మెలగటం. పండుగ చేయటం సంప్రదాయం పాటిస్తూ భావితరాలకు సంస్కృతి జ్యోతిని అందించటం… కానీ జంతుబలి సున్నిత మనస్కులను గుడిముందు హత్య చేస్తుంది. కోడి, మేక మెడతెగిన ప్రతిసారీ బుద్దుడి గుండెముక్క తెగిపడుతుంటది..
నన్నడిగితే.. వధ జరిపే చోట అహింసా సిద్ధాంతం మొలకెత్తించాలంటాను. ‘ఇక్కడ హారన్‌ కొట్టకూడదూ అని రాసుంచినట్టు’ ‘ఎక్కడా వధ జరపకూడదు’ అనే వాక్యాల తీగను పాకించాలంటాను. నా వ్యతిరేకత కులాలు, మతాల ఆహారపు అలవాటుపై కాదు అహింసను హత్యచేసే హింసపై మాత్రమే.
– కంచర్ల శ్రీనివాస్‌, 9640311380
